„Szkoła dobra dla dzieci ze specjalnymi potrzebami, jest lepszą szkołą dla wszystkich” Bengt Linguist Troska o zapewnienie właściwego, godnego miejsca osobom niepełnosprawnym w dzisiejszym społeczeństwie wpisała się w naszą rzeczywistość, czego dowodem jest chociażby integracyjny system edukacyjny. Integracja stanowi wielką szansę wychowania kolejnych pokoleń „inaczej”, tj. w zrozumieniu i akceptacji każdej odmienności. Daje niekwestionowane korzyści obu stronom; dzieciom niepełnosprawnym możliwość wszechstronnego rozwoju i prowadzenia normalnego życia na tych samych prawach i warunkach, co każdy człowiek, w poczuciu pełnej akceptacji; zaś dzieci zdrowe uczą się, że „inny”, to nie to samo, co „gorszy”, ponadto wyzbywają się mimowolnie lęku przed tą „innością”, oswajają się z wieloma obliczami niepełnosprawności i wyposażają w takie wartości jak szacunek, wrażliwość i tolerancja. Od blisko dziesięciu lat pracujemy jako nauczycielki wspierające proces dydaktyczno – wychowawczy w Zespole Szkół z Oddziałami Integracyjnymi w Przemyślu. Placówka nasza ideę integracji realizuje od 1993 roku. Przez wszystkie te lata szkoła podejmowała wiele przedsięwzięć, mających na celu stworzenie jak najlepszych warunków dla naszych niepełnosprawnych uczniów. Przygotowanie placówki integracyjnej to przede wszystkim zniesienie barier architektonicznych. Nasza szkoła posiada podjazdy dla wózków, windy osobowe, drzwi automatyczne oraz połączenia pomiędzy poszczególnymi sektorami. Klasy integracyjne mieszczą się na parterze, gdzie znajdują się specjalnie zaprojektowane, przestronne i wyposażone w uchwyty i poręcze toalety dla uczniów niepełnosprawnych ruchowo. Uczniowie ci korzystają także z osobnej, przeznaczonej tylko dla nich szatni. W salach lekcyjnych mają do dyspozycji specjalne ławki z regulowaną wysokością i profilowane krzesła oraz sprzęt ułatwiający poruszanie się. W osobnym, mniejszym budynku uczą się dzieci z klas I-III. Wszystkie sale, w których uczą się klasy integracyjne zostały tak przygotowane, aby zapewnić uczniom nie tylko komfortowe warunki do nauki, ale także do odpoczynku i zabawy. Znajdują się tam kąciki relaksacyjne; miejsce do odpoczynku, zabaw psychoedukacyjnych czy też zajęć indywidualnych z uczniem. Każda sala ma swoisty wystrój i charakter. Uwagę przykuwają kąciki tematyczne mające nie tylko walory dekoracyjne, ale przede wszystkim edukacyjne. Poszerzają bowiem zakres przyswajanych przez uczniów treści programowych dzięki różnorodnym pomocom dydaktycznym, związanym z realizacją bieżących tematów. Jest to szczególnie istotne dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną. Przy każdej klasie integracyjnej znajdują się również specjalnie wyposażone toalety. Na terenie „małego budynku” znajduje się także bogato wyposażona sala do zajęć rehabilitacyjnych, ponadto sala do gimnastyki korekcyjnej, dwie sale do zajęć rewalidacyjnych oraz gabinet pedagoga – terapeuty. W celu przystosowania szkoły pod kątem uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych, niezwykle istotne jest także zapewnienie właściwego „zaplecza” dydaktyczno – wychowawczego dla tych uczniów. W każdej klasie integracyjnej, na każdym z trzech etapów edukacyjnych, pracuje zatem dwóch nauczycieli; prowadzący oraz wspierający proces dydaktyczno- wychowawczy, posiadający kwalifikacje do pracy z dziećmi o danej dysfunkcji. Najczęściej jest to pedagog specjalny lub oligofrenopedagog, ale także surdopedagog czy specjalista z zakresu pedagogiki leczniczej. Współpraca tych nauczycieli polega przede wszystkim na takim dostosowaniu treści programowych w zakresie realizacji celów, jak i zastosowaniu środków dydaktycznych, aby sprostać im mogli wszyscy uczniowie, zwłaszcza ci o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Należy podkreślić, iż w oddziałach integracyjnych nie realizuje się odmiennych, jakiś szczególnych czy wręcz „okrojonych” programów nauczania, ale takie same jak w pozostałych klasach. Niesłuszne jest też przekonanie, że w klasach integracyjnych – z uwagi na obecność dzieci z różnymi dysfunkcjami – jest niższy poziom nauczania. Nasza praktyka zdecydowanie temu zaprzecza, ponieważ w klasach integracyjnych niejednokrotnie mamy laureatów i finalistów konkursów przedmiotowych, zwycięzców różnego rodzaju konkursów sportowych, muzycznych czy plastycznych. Nie jest też prawdą, że klasy te nie mogą być atrakcyjne dla dzieci i ich rodziców, ponieważ obecność uczniów niepełnosprawnych uniemożliwia wyjazdy na wycieczki czy organizację imprez klasowych. To właśnie współpraca dwóch wychowawców daje dużo większe możliwości realizacji wielu przedsięwzięć, jak również wpływa na stopień opanowania zagadnień programowych przez wszystkich uczniów. Nauczyciel wspomagający nie jest bowiem przypisany tylko dzieciom niepełnosprawnym, ale służy pomocą każdemu, kto jej potrzebuje – jest współwychowawcą. Niejednokrotnie pomaga nadrobić zaległości szkolne po dłuższej nieobecności, wyjaśnić po lekcji niezrozumiałe zagadnienia czy też dzięki zastosowanym na lekcji pomocom dydaktycznym, przygotowanym dla uczniów niepełnosprawnych, „rozjaśnić” zawiłe zagadnienie. Na obu nauczycielach spoczywa zatem odpowiedzialność za cały zespół klasowy. W naszej placówce każdy uczeń o specjalnych potrzebach edukacyjnych objęty jest specjalistyczną pomocą psychologiczno – pedagogiczną. W zależności od rodzaju niepełnosprawności i posiadanych przez dziecko dysfunkcji, szkoła nasza zapewnia pomoc psychologa i pedagoga szkolnego, pedagoga – terapeuty czy logopedy. Uczniowie o specyficznych trudnościach edukacyjnych uczęszczają na zajęcia kompensacyjno – korekcyjne, a uczniowie posiadający orzeczenie do kształcenia specjalnego na indywidualne zajęcia rewalidacyjne. Dysponujemy salą rewalidacyjną ze stale powiększającą się bazą dydaktyczną. Ponadto oferujemy różnorodne zajęcia dodatkowe, zarówno o charakterze wyrównawczym, niwelujące trudności szkolne, jak i rozwijające zainteresowania naszych uczniów. Nad prawidłowym przebiegiem edukacji uczniów niepełnosprawnych czuwają zespoły zadaniowe, tj. zespół ds. integracji, zespół pracowników psychologiczno – pedagogicznych oraz zespół nauczycieli wspierających proces dydaktyczno – wychowawczy. Stały przepływ informacji między nauczycielami i innymi specjalistami, umożliwiający nie tylko rzetelną diagnozę każdego ucznia i nakreślenie kierunków wspólnych, szeroko zakrojonych działań dydaktyczno – wychowawczych, ale i monitorowanie przebiegu edukacji uczniów niepełnosprawnych i jej ewaluacja, to podstawowe warunki właściwego funkcjonowania szkoły z oddziałami integracyjnymi, dające naszym uczniom możliwość właściwego rozwoju i osiągnięcia sukcesów na miarę ich możliwości. Przystosowanie szkoły do potrzeb uczniów niepełnosprawnych to niewątpliwie duże wyzwanie, ale nasza placówka jest najlepszym dowodem na to, iż jest to możliwe, ale przede wszystkim niezwykle opłacalne przedsięwzięcie. Warto jest pokonać wiele barier, zarówno tych architektonicznych, jak i mentalnych, aby wychować tolerancyjne i wyczulone na potrzeby innych społeczeństwo. A dzieciom o specjalnych potrzebach edukacyjnych nie tylko „otworzyć okno” na normalny świat, ale też nauczyć je, jak się w nim odnaleźć i funkcjonować. Opracowały: Katarzyna Babiak Ewelina Rusin – Kowalska