„Widzimy dzieci w burzliwych przejawach radości i smutku, gdy się różnią od nas, nie dostrzegamy pogodnych nastrojów, cichych zadumań, głębokich wzruszeń, bolesnych zdziwień, jątrzących podejrzeń i upokarzających wątpliwości, w których są do nas podobne. „Prawdziwym” jest nie tylko dziecko skaczące na jednej nodze, ale i roztrząsające tajemnice przedziwnej bajki życia.” / Janusz Korczak/ Aby zminimalizować skutki izolacji społecznej osób dotkniętych różnego rodzaju schorzeniami, należy wychowywać społeczeństwo, które je rozumie i akceptuje. Szkoła z oddziałami integracyjnymi jest instytucją, w której z jednej strony dziecko niepełnosprawne wkracza w życie społeczne, z drugiej zaś zdrowe uczy się współżyć z chorym. To tutaj poczynając od akceptacji niepełnosprawności przez grupę rówieśniczą, środowisko rodzinne i lokalne rozpoczyna się proces pomyślnego i wszechstronnego rozwoju małego człowieka. Ważne jest, aby nauczyć dziecko podejmowania zadań na miarę własnych możliwości, wiary we własne siły, a w konsekwencji przygotować do życia w społeczeństwie. Wspólne przebywanie dzieci zdrowych z niepełnosprawnymi stwarza możliwości różnorodnych wzajemnych oddziaływań jednych dzieci na drugie. Z reguły dzieci podchodzą do siebie bez uprzedzeń, otwarcie, nie muszą przezwyciężać dystansu i oporu. Wtedy też zachodzi większe prawdopodobieństwo rozwijania się u dzieci niepełnosprawnych pozytywnych emocjonalnie form obcowania z pełnosprawnymi, kształtowania osobowości otwartej i gotowej do współdecydowania i współuczestnictwa w różnych sytuacjach i formach aktywności grupy. Dzieci niepełnosprawne otrzymują od zdrowych rówieśników wiele bodźców. Stwarza im to możliwości poznania wzorcowych zachowań i sposobów postępowania. Kontakty partnerskie motywują dziecko do akceptowania własnych ograniczeń, uczą zaufania do siebie i świata, uodparniają na nadmierne przejawy zainteresowania jego osobą. W grupie integracyjnej dzieci niepełnosprawne mogą realizować swoje potrzeby psychiczne i osiągnąć poczucie bezpieczeństwa, a także przygotować się do późniejszego życia w zwykłej grupie społecznej. Doświadczenia jakie zdobywają w gronie swoich zdrowych prawidłowo rozwijających się kolegów, są niezbędne w drodze do osiągnięcia samodzielności i opanowania licznych umiejętności potrzebnych w ich późniejszym życiu. Pomagając dzieciom i młodzieży niepełnosprawnej, traktując ich na równi z ludźmi zdrowymi, na nowo odkrywamy nasze człowieczeństwo, uczymy się humanitaryzmu. Kształtujemy nasze serce, wrażliwość oraz uczucie. To właśnie jest integracja, która wymaga jednak wzajemnego szacunku i zrozumienia. Trzeba w drugim człowieku zobaczyć człowieka, jedynego, niepowtarzalnego, zasługującego na miłość i szacunek, zrozumienie i pomoc. Zgodnie z tą ideą, w Zespole Szkół z Oddziałami Integracyjnymi w Przemyślu, w której pracujemy, powstały oddziały integracyjne. Po raz pierwszy w naszej szkole dzieci niepełnosprawne rozpoczęły naukę w 1993 roku. Aby mogło do tego dojść szkoła, w której uczą się dzieci klas I-III, podstawówka i gimnazjum, zadbała o to, aby bariery architektoniczne nie przeszkadzały uczniom korzystać z jej dobrodziejstw. Zainstalowano windę osobową, a na korytarzach umieszczono poręcze i uchwyty ułatwiające poruszanie się dzieciom mniej sprawnym ruchowo. W szkole znajdują się podjazdy i drzwi automatyczne pozwalające na łatwiejsze wejście do szkoły. Powstał również gabinet rehabilitacyjny wyposażony w odpowiedni sprzęt, salka do zajęć gimnastyki korekcyjnej oraz gabinet terapeutyczny i salka do zajęć rewalidacyjnych. Na parterze znajdują się również łazienki i toalety przystosowane dla osób niepełnosprawnych. W każdej klasie ławki i krzesła przystosowane są do wzrostu i potrzeb dzieci. W klasach młodszych znajdują się dywany, na których dzieci wspólnie się bawią. Mogą na nich także zrelaksować się. Gruntem, na którym najskuteczniej rozwija się pełna integracja uczniów niepełnosprawnych z ich zdrowymi rówieśnikami jest klasa integracyjna w szkole masowej. W klasie integracyjnej uczą się i wychowują dzieci zdrowe i niepełnosprawne, stanowiąc zespół uczniów o różnych możliwościach rozwojowych. Klasa, w której znajdują się dzieci o zróżnicowanych potrzebach poznawczych, nie może być liczna. Powinno się w niej uczyć od 15 do 20 uczniów, w tym od 3 do 5 dzieci niepełnosprawnych. W klasie integracyjnej realizuje się założenia szkoły masowej. Podstawą pracy dydaktyczno-wychowawczej jest program powszechny, zatwierdzony przez dyrektora szkoły i radę pedagogiczną. Treści programowe w nim zawarte są obowiązkowe dla wszystkich uczniów, jednak ze względu na zróżnicowanie możliwości edukacyjne dzieci uczęszczających do oddziałów integracyjnych, powinny być one odpowiednio modyfikowane. Program pracy dydaktyczno-wychowawczej musi być dostosowany do ich indywidualnych potrzeb i predyspozycji i może zawierać elementy programu szkoły specjalnej czy szkoły życia. Zazwyczaj w ciągu jednego dnia wykorzystuje się różne formy aktywności uczniów – zarówno grupową, jak i indywidualną, rzadziej zespołową. Tworzenie oddziałów integracyjnych w szkołach masowych wymaga specyficznej organizacji przestrzeni klasowej, dostosowanej do potrzeb uczniów niepełnosprawnych. Ważne jest tworzenie kącików tematycznych, które związane są z zagadnieniami realizowanymi w trakcie zajęć i ułatwiają przyswojenie opanowanych treści. Konieczne jest zniesienie barier architektonicznych – budowa pochylni, instalacja dźwigów osobowych, adaptacja pomieszczeń sanitarnych. Klasy integracyjne stwarzają możliwość rozwijania motywacji u wszystkich uczniów. Uczniowie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi realizują tu wymagania dostosowane do ich możliwości, dzięki czemu nie odczuwają lęku przed porażką, a zamiast tego mają możliwość doświadczenia sukcesu i satysfakcji z wykonanego zadania. Dzięki akceptacji nauczyciela i rówieśników, dzieci niepełnosprawne kształtują pozytywny obraz siebie, a przebywając w gronie zdrowych dzieci, mają możliwość poznania norm i zasad obowiązujących w grupie społecznej, a także rozwoju aktywności i samodzielności. Tak więc klasę integracyjną prowadzi dwóch nauczycieli – nauczyciel ogólny i pedagog specjalny, czyli nauczyciel wspierający. Ważnym elementem pracy dydaktyczno – wychowawczej nauczyciela w klasie integracyjnej jest konieczność udzielania uczniom o specjalnych potrzebach edukacyjnych dodatkowej pomocy – zarówno w trakcie zajęć, jak i po ich zakończeniu. Współpraca dwóch nauczycieli uczących w klasie integracyjnej wymaga od nich podejmowania wspólnych obowiązków, a także udzielania sobie wzajemnego wsparcia. Obydwaj są jednakowo odpowiedzialni za wyniki nauczania, współpracują ze sobą w zakresie planowania procesu dydaktycznego i wychowawczego, dostosowując go do indywidualnych ( poznawczych, emocjonalnych i społecznych ) potrzeb wychowanków. Dzięki takiej organizacji zachowana jest niezbędna w integracji indywidualizacja nauczania. Gdy jeden nauczyciel prowadzi zajęcia, drugi pracuje z pozostałymi dziećmi, które wymagają szczególnej pomocy. Role sprawowane przez obu nauczycieli mogą być wymienne, a ich działania powinny się uzupełniać. Nie można mówić, że pedagog specjalny jest „ przypisany” tylko do uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Nauczyciel wspierający nie może bowiem ograniczać się tylko do działań na rzecz dzieci z zaburzonym rozwojem. Obydwaj pedagodzy są tak samo odpowiedzialni za efekty pracy uczniów i ich osiągnięcia, a naprzemienne prowadzenie przez nich zajęć przyczynia się do wnikliwego poznania uczniów, co w konsekwencji przekłada się na tworzenie optymalnych warunków ich rozwoju. Praca dydaktyczno – wychowawcza nauczycieli wspomagana jest zespołem specjalistów, tj. pedagog specjalny, rehabilitant, psycholog, terapeuta, logopeda. Mają oni za zadanie diagnozowanie potrzeb specjalnych każdego dziecka. Na tej podstawie konstruowane są plany indywidualne dotyczące nauczania i oddziaływań terapeutycznych. Praca w klasie integracyjnej daje wiele satysfakcji i mobilizacji do ciągłego dokształcania się i wyzwalania własnej aktywności. Duże znaczenie ma współpraca środowiska szkolnego oraz środowiska rodzinnego w procesie wspomagania rozwoju dziecka niepełnosprawnego. Bardzo istotna jest zasada szczerości i akceptacji drugiej strony oraz wzajemne uzupełnianie się. Zmiana nastawienia oraz metod postępowania wobec dziecka niepełnosprawnego to proces bardzo żmudny i długotrwały, ale przynoszący wiele pozytywnych zmian w sferze emocjonalnej i poznawczej oraz w środowisku szkolnym i rodzinnym. W szkole aktywizowanie uczniów powinno zająć czołowe miejsce w nauczaniu, na wszystkich etapach edukacyjnych. Często upośledzenie umysłowe i związane z nim liczne sprzężenia uniemożliwiają przyswojenie wiedzy w sposób tradycyjny. Uczniowie ci powinni przede wszystkim badać, doświadczać, działać, a wtedy więcej zapamiętują. Poza tym metody i techniki aktywizujące zajęcia, często kojarzące się z zabawą, właściwie dobrane, angażują wszystkich uczniów, przez co wpływają na integrację zespołu klasowego. Codzienne zmaganie się z licznymi trudnościami ma sens, nawet jeżeli dzieci niepełnosprawne nie nauczą się tego wszystkiego, co są w stanie opanować dzieci zdrowe, to może nauczą się czegoś innego – poznają prawdziwe życie, będą mogły w miarę swoich możliwości w nim uczestniczyć. Opracowały: Justyna Bajorska Joanna Pudlik
Klasy integracyjne szkołą humanitaryzmu
